Met spoed verliet schrijver Pieter Waterdrinker vorig jaar zijn appartement in Sint-Petersburg. Zijn uitgebreide boekencollectie en meubels blijven daar achter, maar het is onzeker of hij en zijn partner Julia ooit nog zullen terugkeren. “Ik zie geen uitweg voor Poetin, en naar mijn mening ziet hij die zelf ook niet. Dat maakt de situatie zo gevaarlijk.”

In zijn nieuwste boek, Van Huis en Haard, begint Waterdrinker zijn dagboekverslagen eind 2021 in Sint-Petersburg, waar hij zijn regelmatige bezoeken aan het zwembad beschrijft. “De winters daar zijn zo lang. Het is min twintig graden buiten en al om vier uur ’s middags donker. Zwemmen was altijd een soort therapie voor mij: de verlichting, het warme water,” zegt hij vanuit een kamertje in het Ambassade Hotel aan de Amsterdamse Herengracht, een favoriete plek voor schrijvers om te verblijven wanneer hij in Nederland is.

Eind november 2021 begon Waterdrinker dagboekaantekeningen te maken, aanvankelijk zonder de intentie om ze te publiceren. “Ik wilde er eigenlijk al mee stoppen. Maar toen begon de naderende oorlog steeds duidelijker te worden. Er broeide iets, je kon het voelen.”

Inmiddels weten we allemaal dat zijn voorgevoel klopte. En dat de oorlog die Poetin ontketende de wereld van Pieter Waterdrinker op zijn kop zette, is een understatement. De invasie van Oekraïne was voor hem en zijn vrouw Julia de reden om hun appartement in Sint-Petersburg te verlaten, dat een centrale rol speelt in zijn bestseller Tsjaikovskistraat 40 uit 2017. Voor Waterdrinker betekende dit het voorlopige einde van een leven van meer dan een kwarteeuw in Rusland.

In november 2021 begon Waterdrinker dagboekaantekeningen te maken, aanvankelijk zonder de intentie om ze te publiceren. “Ik wilde eigenlijk al stoppen. Maar toen werd de naderende oorlog steeds duidelijker. Er was iets aan het broeien, je kon het voelen.”

Nu weten we allemaal dat zijn voorgevoel juist was. En dat de oorlog die Poetin heeft ontketend, de wereld van Pieter Waterdrinker compleet heeft veranderd, is een understatement. De invasie van Oekraïne was voor hem en zijn vrouw Julia de reden om hun appartement in Sint-Petersburg, dat een centrale rol speelde in zijn bestseller Tsjaikovskistraat 40 uit 2017, achter te laten. Voor Waterdrinker betekende dit het voorlopige einde van meer dan een kwarteeuw leven in Rusland.

Julia lijdt nog steeds aan heimwee, schrijf je op een bepaald moment in het boek. Is dat nog steeds het geval? “Ja, absoluut. Ze is opgegroeid in Sint-Petersburg. Haar vrienden en familie die daar woonden, zijn allemaal weg, op één oom na. Dus het is deels heimwee naar iets dat niet meer bestaat. Maar ze mist ook de gebouwen, de theaters. Sint-Petersburg is – hoewel je dat tegenwoordig bijna niet meer durft te zeggen – een van de mooiste architectonische parels op aarde en een zeer geliefde stad. Dat zorgt voor grote verwarring bij mijn vrouw. Ze verafschuwt alles wat er op dit moment in Rusland gebeurt. Ze kan eenvoudigweg niet bevatten dat haar vaderland zich schuldig maakt aan zulke misdaden. Tegelijkertijd mist ze haar thuis.”

Het feit dat je in je eigen appartement blijft wonen, maakt je nog niet medeplichtig aan een oorlog. Waarom wilden jullie zo graag vertrekken? “Julia heeft bewust de Sovjet-Unie meegemaakt. Voor haar voelde dat als de grootste gevangenis ter wereld. De angst dat Rusland weer zo’n gevangenis wordt, zit diep geworteld bij haar en veel andere Russen. Dat was de eerste reden om te vertrekken. De tweede reden was dat we daar gewoon niet meer wilden zijn, als inwoners van een land dat in staat is tot zulke gruweldaden. We voelden dat allebei sterk.”

In Van Huis en Haard volgen we de avonturen van een schrijver die letterlijk op drift is geraakt. Bij het huisje in de Tarn wordt het gras gemaaid en appeltaart gebakken voor de buren. Maar Waterdrinker keert ook terug naar Rusland en Oekraïne om te zien wat de oorlog aan beide zijden van de grens teweegbrengt. “In Moskou zag ik moeders met spelende kinderen in een park. Dat zijn dan de ‘misdadigers’. En in Odessa zag ik precies hetzelfde tafereel. En die mensen beschouwen wij als de ‘goeden’. Ik verbleef in Odessa in een hotel waar een lokale rijkaard een uitbundig feest organiseerde voor zijn dochter die zeventien werd, alsof er niets aan de hand was. Dat is het surrealistische van oorlog, het is nooit zwart-wit. Ik wilde daar getuige van zijn.”

Je beschrijft ook hoe je in oktober vorig jaar door Sint-Petersburg liep en letterlijk misselijk werd van de aanblik van de Russische vlag. “Ik kon het op dat moment gewoon niet verdragen, die uitbundig wapperende driekleur. Vooral de grote onverschilligheid van de Russen over wat er gebeurt, verwijt ik ze. Natuurlijk, iedereen probeert zichzelf te redden, de ogen te sluiten, weg te kijken. Aan de ene kant kun je dat begrijpen, want als je protesteert, word je simpelweg gearresteerd. Tegelijkertijd is het niet te vatten dat het leven gewoon doorgaat.

We spreken Waterdrinker op de ochtend van 4 mei. Even verderop op de Dam wordt alles gereedgemaakt voor de Nationale Dodenherdenking. De zon schijnt, toeristen met rolkoffertjes passeren, de langverwachte lente wordt gevierd. “Ik heb het gevoel dat iedereen denkt: ‘Ach, die oorlog zal wel meevallen.’ Het voelt hier heel ver weg, het lijkt bijna virtueel geworden. Dat is begrijpelijk. Maar die oorlog is niet minder heftig geworden, en we hebben te maken met een regime dat gewoon niet kán verliezen. Voor Poetin en zijn omgeving is het overwinnen of sterven, zo zie ik het. Wat als Oekraïne straks de Krim, zijn kostbaarste bezit, van hem afneemt?”

En dan? “Ik durf het ondenkbare, zoals het inzetten van een tactisch nucleair wapen, echt niet uit te sluiten. Als je dat in Nederland zegt, beschuldigen ze je van bangmakerij. Omdat men hier niet gelooft dat het echt mogelijk is. Maar het is mogelijk. Poetin zit daar in Moskou, als een soort slechterik in een James Bond-film. Hij heeft gewoon die macht. En hij heeft zijn clowns die op de Russische staatstelevisie roepen: we kunnen een bom gooien op het Internationaal Gerechtshof in Den Haag, op de haven van Rotterdam of Antwerpen. Het is zo absurd.”

Wie had halverwege de jaren dertig kunnen voorspellen dat enkele jaren later de Tweede Wereldoorlog zou uitbreken? Wie kon vijftig jaar later voorspellen dat de Berlijnse Muur zou vallen en de Sovjet-Unie uit elkaar zou vallen? De toekomst heeft altijd grote verrassingen in petto, benadrukt Waterdrinker. Hij vergelijkt het met dobbelstenen die over de tafel rollen. Iedereen kijkt toe, maar niemand weet welke getallen zichtbaar zullen zijn wanneer ze uiteindelijk tot stilstand komen.

“De uitkomst is eenvoudigweg niet te voorspellen. Dat is mijn diepste overtuiging, omdat de loop van de geschiedenis wordt bepaald door de grillen van mensen. En die zijn onvoorspelbaar. We weten niet wat er in de komende jaren zal gebeuren in Amerika. We weten niet wat er zal gebeuren in China. We weten niet hoe de oorlog in Oekraïne zal eindigen. We denken misschien allemaal dat Oekraïne zal winnen. Maar stel je voor dat Rusland wint, wat zullen we dan doen? Wat als China Taiwan aanvalt, wat dan?”

Waterdrinker had dit allemaal niet kunnen bedenken toen hij op 5 november 2021 in zijn dagboek begon te schrijven. Een vreselijke oorlog, het verlaten van huis en haard, schoonfamilie die met afschuw en tegelijkertijd met heimwee elders moet leven. “Dat is wat oorlog met mensenlevens doet. Ik heb er vaak over geschreven, en nu overkomt het mijzelf.”